Şəhidlər Xiyabanında sükut, insan ruhuna toxunan sirli bir musiqi kimi hər yerdə hiss olunur. Buradakı hər qəbir, bir hekayə, bir həyatın izidir. Lakin orada, digərlərindən fərqli olan, qərənfillərlə bəzənmiş naməlum bir qəbir var. Onun üzərinə qoyulan çiçəklər digərlərinə nisbətən daha çoxdur. İnsanlar bu qəbirlə ümidlərini, bəlkə də dualarını bağlayıblar.
Bu naməlum qəbir təkcə bir şəhidin deyil, həm də bir xalqın ümidi, acısı və minnətdarlığının simvoludur. O, adını bilmədiyimiz, üzünü görmədiyimiz, amma hər zaman varlığını hiss etdiyimiz igidin məskənidir. Kimdir orda yatan? Hansı ana onun üçün göz yaşı töküb, hansı sevgili illərlə bu qəbrin başında susub dua edib? Hər kəs öz cavabını gətirir bu naməlum qəbirin başına.
Bir uşaq əlinə qərənfil alıb, baş daşına baxır. "Bəlkə də bu mənim əmilərimdən biridir," deyə düşünür. Bir ana gözlərini yumub dua edir: "Ya Rəbbim, oğlum üçün də dua etdim, amma onu tapmadım. Bəlkə o, buradadır." Gənc bir oğlan isə əlini sinəsinə qoyub fısıldayır: "Adını bilmirəm, amma borcluyam sənə."
Naməlum qəbir, özündə həm qəhrəmanlıq, həm də qeyri-müəyyənlik daşıyır. Adı yoxdur, amma ruhu hər yerdədir. Onun susqunluğu, əslində, ən böyük qışqırıqdır. O, bizə bir həqiqəti xatırladır: azadlıq və torpaq, adsız qəhrəmanların fədakarlığı ilə də mümkündür.
Hər qərənfil, bir təşəkkürdür. Hər dua, bir hədiyyədir. Hər addım, bir minnətdarlıqdır. Naməlum qəbir, öz mahiyyəti ilə hər kəsin tanıdığı bir qəhrəmandır. Adı olmaya bilər, amma onun qəlbi milyonlarla insanın içində döyünür.
Bu qəbirlərin qarşısında baş əyərək, onların naməlum olmasından deyil, əbədi olmasından güc almalıyıq. Çünki unutmayın azadlıq öz adını tarixə deyil, torpağa yazanların əbədi mirasıdır.